تاریخ هنر در ایران

نویسنده: مجتبی راستگو

شنبه 87/9/9 ساعت 3:47 صبح

هنر فرش نیز در این دوران دچار رکود شد. استفاده نکردن از نقش های زیبای دوران صفویه، استفاده از رنگ های صنعتی و شیمیایی و تبعیت از بازار تجارت از مهم ترین عوامل افت در این هنر بود. هنر نساجی نیز مانند بسیاری از هنرها به فراموشی سپرده شد. ورود پارچه های کارخانه ای از غرب بازار بافندگان ایرانی را دچار رکود کرد. تنها در بعضی شهرها کماکان بافتن پارچه زری و مخمل ادامه داشت. معروفترین نقوش این دوره نقش بته جقه است.

بعد از دوره صفویه فلزکاری نیز رفته رفته رو به زوال رفت و صنعت گران در این دوره به جای ساختن آثار فلزی با ارزش به ساختن ظروف و اسباب فلزی ارزان روی اوردند. هر چند آثار فلزی عهد قاجاریه نشان دهنده هنر فلزکاری ایرانی است، اما اکثر نقش های آنها تقلید از شیوه های غربی است. از این آثار می توان به قسمت هایی از درهای مشبک فلزی نگاره خانه تهران و نیز سر در موزه آبگینه اشاره کرد.

کرمان با قدمتی بیش از تاریخ و مدنیتی بسیار کهن بی شک در طول تاریخ چند هزار ساله از هنر و فرهنگی غنی برخوردار بوده است. نتایج کندو کاو و باستان شناسی در مناطقی چون تل ابلیس و تپه یحیی نشان دهنده این امر است. سفال های بدست آمده مربوط به 4400 تا 5000 سال قبل از میلاد در ناحیه تل ابلیس بیان گر این مهم است که هنر در این دیار قدمت 6500 تا 6000 ساله (قبل از میلاد) دارد.

دوره دوم تمدن در تل ابلیس که به 4200 تا 4000 سال قبل از میلاد نسبت داده شده است که به غیر از سفال سازی و فلزکاری اطلاعات دیگری در دست نیست. اما در دوره سوم که به تعبیری فرهنگ سفال ابلیس جای خود را به فرهنگ دیگری داد که کلدول (باستان شناس امریکا) آن را دشتکار نامیده است، از هنر ذوب مس صحبت به میان آمده است. در حدود 1100 میلادی در همین تمدن، بازمانده های یک کوره سفال و آجرپزی به دست آمده است. کوره مزبور ساختاری مدور به قطر 35/1 متر با ارتفاع 3 متر و نیم دارد و از آجر پخته و ملات گل ساخته شده است.

در باب قدمت و سابقه هنر در کرمان هم چنین می توان به نتایج کار باستان شناسان در کشفیات تپه یحیی اشاره کرد. این تپه در منطقه جیرفت و دولت آباد کرمان واقع است. با آزمایش کربن – 14 عمر این دهکده را بیش از شش هزار و پانصد سال تخمین زده اند، علاوه بر رواج هنر سفال در این تمدن و کشف اشیای فلزی، اشاره ای به هنر دیگری به نام سنگ صابون شده است، که در دوره پنجم این تمدن یعنی حدود 3400 – 3800 سال قبل از میلاد رواج نسبتاً وسیعی داشته است. از این هنر در ساختن مجسمه، ظروف و مهره های زینتی استفاده می شده است.

هنر معماری در این تمدن غنای ویژه ای داشته است. ساختمان های اوایل دوره پنجم – یعنی حدود 3400 – 3800 قبل از میلاد – شباهت بسیار به ساختمان های یاد شده در دوره قبل دارند (ساختمان هایی که با خشت های دست ساز شکل گرفته اند) ولی برای اولین بار مجموعه هایی از چندین اتاق به صورت خانه های مجزا در این دوره قابل شناسایی اند. خانه هایی که اتاق های بزرگتر آن (به ابعاد 5/2 – 5/3 متر) اجاق، دودکش و خمره های غذا داشته اند و اتاق های کوچک تر که اساساً انبار بوده است. در این دوره برای اولین بار خشت های قالبی استاندارد در ساختمان سازی نیز رواج یافته است